Πότε ήταν η τελευταία φορά που έκανες Like;

Στη σημερινή εποχή “βομβαρδιζόμαστε” ασταμάτητα στα social media από μια ποσότητα πληροφορίας ασυγκρίτως μεγαλύτερη αυτής στην οποία είχαν πρόσβαση οι άνθρωποι μόλις 10-15  χρόνια πριν και μάλιστα καλούμαστε να αλληλεπιδράσουμε μαζί της έστω και υποσυνείδητα.

Διαφημιστικές καμπάνιες, “τεστ” προσωπικότητας, αξιολογήσεις, σχολιασμοί, συστάσεις συγκαταλέγονται στους ποικίλους τρόπους που αλληλεπιδρούμε σήμερα με όλο αυτό τον όγκο πληροφοριών και μάλιστα πλέον το κάνουμε τόσο φυσικά όσο το να σχολιάζαμε κάτι στο φίλο μας ή να συστήναμε κάποιο φαστφουντάδικο στο κολλητό μας.

Αυτές οι δράσεις, αλληλένδετες και αλληλοτροφοδοτούμενες, δημιούργησαν την ανάγκη ύπαρξης κάποιων εργαλείων για την αξιολόγηση της παραγόμενης πληροφορίας. Αυτή ικανοποιήθηκε από την ανάπτυξη των metrics διαφόρων τύπων, ξεκινώντας από την επισκεψιμότητα κάποιου ιστοτόπου και καταλήγοντας στις ποικίλες εκδοχές έκφρασης της αποδοχής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με πιο γνωστή όλων το like του facebook, παρέχοντας έτσι τη δυνατότητα παρακολούθησης, καταγραφής και ανάλυσης των ροών των δεδομένων που διακινούνται.

Εδώ εντοπίζεται και η μεγάλη διαφορά σε σχέση με την επικοινωνία μέσω φυσικής παρουσίας, που πολλοί τείνουν να ξεχνάνε ή να αγνοούν. Όλη αυτή η διάδραση γίνεται μέσω καναλιών τα οποία είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό ελεγχόμενα και μετρήσιμα. Αυτό σε μια πρώτη ανάγνωση μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τρόπο δημιουργικό και εποικοδομητικό.

Π.χ.  σήμερα όλα τα συστήματα LMS (Learning Management Systems), οι ψηφιακές πλατφόρμες δηλαδή που χρησιμοποιούν τα πανεπιστήμια και κάποια σχολεία για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, χρησιμοποιούν τα δεδομένα που παράγονται απ΄την διάδραση των μαθητών με τη πλατφόρμα (συμμετοχή στα φόρουμ, μέσος όρος παρακολούθησης μαθημάτων, επιδόσεις, συχνότητα και ποιότητα αναρτήσεων στη πλατφόρμα) με σκοπό τη πρόβλεψη και πρόληψη, μέσω αλγορίθμων μηχανικής μάθησης, μελλοντικών ανεπιθύμητων συμπεριφορών π.χ. κάποιος φοιτητής να εγκαταλείψει τις σπουδές του.

Ωστόσο, υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος. Όπως κάθε εργαλείο από καταβολής του ανθρώπινου είδους έτσι και το διαδίκτυο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ποικίλους τρόπους. Ο σκοπός και ο τρόπος χρήσης του κάθε “εργαλείου” συνήθως υπαγορεύεται, ως επί τω πλείστων, απ’ την εκάστοτε άρχουσα τάξη ή από μερίδα της για την εξυπηρέτηση των δικών της αναγκών και μεθοδεύσεων.

Αυτή η φαινομενικά αθώα και ευεργετική δυνατότητα που μας παρέχει η ανάλυση δεδομένων, τελικά καταλήγει σε ευρύτερο επίπεδο κοινωνικής δικτύωσης να διαστρεβλώνετε και να μεθοδεύετε για την εξυπηρέτηση των “υπόγειων” στόχων και συμφερόντων μιας μερίδας ισχυρών, η οποία έχει έλεγχο πάνω σε κέντρα αποφάσεων και καίρια πόστα σε μηχανισμούς δημιουργίας, μετάδοσης και ελέγχου της πληροφορίας.

Το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα χειραγώγησης κοινής γνώμης σήμερα είναι το σκάνδαλο της Cambridge Analytica και του Facebook.

Επί χρόνια ξέραμε ή υποψιαζόμασταν, λίγο ως πολύ, ότι τα δεδομένα χρήσης μας στο διαδίκτυο και συγκεκριμένα στο Facebook ήταν αντικείμενο εκμετάλλευσης για το κυνήγι του κέρδους. Εξορύσσονταν, πωλούνταν κι αγοράζονταν ως νέος ψηφιακός χρυσός στο παγκόσμιο διαδικτυακό δρόμο του Μεταξιού. Χρησιμοποιούνται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό ως μέθοδος στόχευσης εξατομικευμένων διαφημίσεων βάση  των προτιμήσεών μας.  Μας κάνει εντύπωση όμως πώς, στη περίπτωση της Cambridge Analytica, λειτούργησε ένα νέο επίπεδο κοινωνικής μηχανικής.

Αμέσως μετά την νίκη του Τραμπ οι περισσότεροι από εμάς μάθαμε για το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων, για κάποιες φαινομενικά αθώες ή απίστευτες ιστορίες που πέρασαν και χάθηκαν στις ροές του Twitter και του Facebook. Για την ακρίβεια, όλες αυτές οι στοχευμένες διαφημίσεις και τα ψεύτικα νέα ήταν κομμάτι ενός μεγαλύτερου και πιο σκοτεινού σχεδίου: μιας προπαγανδιστικής μηχανής που πλέον είχε μπει σε πλήρη λειτουργία για να χειραγωγήσει τις απόψεις και τις συμπεριφορές των Αμερικανών ψηφοφόρων και να προωθήσει συγκεκριμένες πολιτικές ατζέντες. Πώς όμως;

Χάρη στην αυτοματοποιημένη συναισθηματική χειραγώγηση, μαζί με πληθώρα από bots, ύπουλες Facebook αναρτήσεις, ερωτηματολόγια και τεστ (π.χ. ποιο 80’s συγκρότημα είστε, ποιο θηλαστικό ζώο είστε, ποιος μεγάλος συγγραφέας είστε, πόσο Χίλαρι Κλίντον είστε – και εδώ απαντάτε μόνο για τα λάθη της) και ένα τεράστιο ψευδο-ειδησεογραφικό δίκτυο μια εταιρεία σαν την Cambridge Analytica ενεργοποίησε μια αόρατη μηχανή που “ψάρεψε” τα προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων Αμερικανών ψηφοφόρων για να χειραγωγήσει την κοινή γνώμη. Κάποιες από αυτές τις τεχνολογίες είχαν χρησιμοποιηθεί μεμονωμένα στο παρελθόν, αλλά όλες μαζί, με τον τρόπο που το έκανε η Cambridge Analytica, λειτούργησαν ως μια σχεδόν αδιαπέραστη μηχανή χειραγώγησης των ψηφοφόρων.

Οποιαδήποτε τεχνολογική εταιρεία μπορεί σήμερα να συγκεντρώσει ή να αγοράσει μεγάλα δεδομένα, αλλά η Cambridge Analytica έχει αναπτύξει ένα μοντέλο το οποίο μπορεί να μεταφράζει αυτά τα δεδομένα σε προφίλ προσωπικότητας, να τα χρησιμοποιεί για προβλέψεις, ακόμη και για να αλλάζει συμπεριφορές.

Αυτό το μοντέλο αναπτύχθηκε με τη βοήθεια ενός καθηγητή ψυχολογίας του Κέμπριτζ, o οποίος αντέγραψε την πρωτοποριακή αρχική έρευνα ενός συναδέλφου του – μέσω αμφισβητήσιμων μεθόδων, οι οποίες μάλιστα παραβίαζαν διεθνείς όρους και κανόνες.

Το 2013, ο Δρ. Michal Kosinski, έκανε το διδακτορικό του ως υποψήφιος στο Κέντρο Ψυχομετρίας του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ και κυκλοφόρησε μια πρωτοποριακή μελέτη όπου παρουσίασε ένα νέο μοντέλο που είχε αναπτύξει επί σειρά ετών με τους συναδέλφους του. Η μελέτη με την ονομασία «OCEAN» συσχέτιζε τα «Likes» του Facebook με τις απαντήσεις και τα αποτελέσματα από ένα τυποποιημένο ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιούν οι ψυχολόγοι. Έτσι η ομάδα μπορούσε να εντοπίσει το φύλο, τη σεξουαλικότητα, τις πολιτικές πεποιθήσεις και τα χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου, με βάση μόνο αυτά που του αρέσουν στο Facebook.

Στο περσινό άρθρο με τίτλο «Ο Τραμπ σε ξέρει καλύτερα από τον εαυτό σου» το Ελβετικό Das Magazine είχε μιλήσει με τον Kosinski.

«Με 10 απλά Likes, ως είσοδο, το μοντέλο του θα μπορούσε να εκτιμήσει τον χαρακτήρα ενός ατόμου καλύτερα από έναν μέσο συνεργάτη του. Με 70 Likes, θα μπορούσε να «ξέρει» ένα θέμα καλύτερα από έναν φίλο του. Με 150 Likes, το σύστημα τον ήξερε καλύτερα από τους γονείς του. Με 300 Likes, το σύστημα του Kosinski θα μπορούσε να προβλέψει καλύτερα τη συμπεριφορά του ατόμου από τον συνεργάτη του. Με ακόμα περισσότερα Likes θα μπορούσε να υπερβεί αυτό που ένας άνθρωπος νομίζει ότι ξέρει για τον εαυτό του», γράφει το περιοδικό.

Όλα αυτά μας δημιουργούν, ως ενεργά μέλη της κοινωνίας αλλά και ως άτομα πολλά υπαρξιακά ερωτήματα και μεγάλη ανησυχία σχετικά με το πόσο πραγματικά ελεύθερα και αυτόβουλα δρούμε και ζούμε τις ζωές μας.

Είμαστε τελικά προγραμματισμένες μηχανές που δίνοντάς μας συγκεκριμένες εισόδους θα πάρεις συγκεκριμένα αποτελέσματα;

Είμαστε άβουλα όντα, που σαν το σκύλο του Παβλόφ, όταν ακούμε καμπανάκι αρχίζουν να μας τρέχουν τα σάλια;

Αρκεί κάποιος αλγόριθμος , καταγράφοντας για ένα διάστημα τη συμπεριφορά μας, να χτυπήσει τα κατάλληλα καμπανάκια για να πάρει τη συμπεριφορά που θέλει από εμάς;

Μπορεί μια τεχνητή νοημοσύνη, με βάση τους κανόνες του συμπεριφορισμού, όχι μόνο να προβλέψει τη στάση μας αλλά και να την αλλάξει με βάση συγκεκριμένες μεθοδεύσεις;

Το μέλλον φαντάζει πλέον ως ένα ομιχλώδες τοπίο, και ίσως τώρα, αυτήν την εποχή, ως κοινωνία αλλά και ως ανθρωπότητα συνολικά, να βρισκόμαστε σε ένα κομβικό σημείο για τη περαιτέρω εξέλιξή μας.

Θα οδηγηθούμε σιγά σιγά και σταθερά σε μια δυστοπική κοινωνία όπου μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας η βούληση και ή σκέψη μας θα είναι ανταλλάξιμο προϊόν χειραγώγησης και ελέγχου απ’ τους εκάστοτε ισχυρούς και άρχουσες τάξεις του κόσμου ή απ’ την άλλη θα υπάρξει μια αφύπνιση και μια αντίδραση στο υπάρχον καθεστώς, με βασική προϋπόθεση την ενεργή συμμετοχή του καθενός από εμάς, για να ορίσουμε νέους ηθικούς κανόνες και γενικότερα ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για το πως η επιστημονική ανάπτυξη θα γίνει η δάδα που θα φωτίσει το δρόμο μας και όχι η φλόγα που θα μας κάψει.

Ευτυχώς ή δυστυχώς τα ερωτήματα αυτά δεν θα αργήσουν να απαντηθούν. Σίγουρα η εξέλιξη του φαινομένου δεν είναι μονόπλευρη και αποτελεί μια απ’ τις πολλές εκφάνσεις της συνολικής εξέλιξης της κοινωνίας σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, όπως και σε επίπεδο οργάνωσης.  Η στάση μας όμως και η βούληση να δράσουμε θα παίξει καταλυτικό ρόλο στην έκβαση του τελικού αποτελέσματος.

Τα Like στο άρθρο είναι προαιρετικά…

Πηγές:

https://www.timeshighereducation.com/features/michal-kosinski-enemy-privacy-or-just-whistleblower

https://www.lifo.gr/articles/technology_articles/185509/ti-kryvei-to-skandalo-tis-cambridge-analytica-kai-toy-facebook

https://www.theguardian.com/technology/2018/jul/07/artificial-intelligence-can-tell-your-sexuality-politics-surveillance-paul-lewis