Η Ιερά Μονή της Αγίας Λαύρας είναι το ιστορικό μοναστήρι στο ο οποίο τον Μάρτιο του 1821 υψώθκε η σημαία (λάβαρο) της Ελληνικής Επανάστασης .

Βρίσκεται σε μια ειδυλλιακή τοποθεσία στους πρόποδες του όρους Βελιά, λίγο ψηλότερα από τα Καλάβρυτα, (περίπου 5 χιλιόμετρα) και είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Η ιστορία της είναι άμεσα συνυφασμένη με την έναρξη της επανάστασης του 1821, την ύψωση του λαβάρου και την ορκωμοσία των οπλαρχηγών από τον μητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανό.

Σύμφωνα με την παράδοση, η μονή ιδρύθηκε το 961 και αρχικά βρισκόταν περίπου 300 μ. ψηλότερα, στην τοποθεσία Παλαιομονάστηρο. Η ίδρυση της έγινε από τον ασκητή Αθανάσιο Αθωνίτη της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους, της οποίας στην αρχή ήταν μετόχι. Σύντομα ο αριθμός των μοναχών έφτασε τους 1.000 και η νέα μονή ανεξαρτητοποιήθηκε, κρατώντας το όνομα της μητρικής μονής.

Επί έξι συνεχείς αιώνες κράτησε όρθια τις αξίες της ορθοδοξίας και γνώρισε μεγάλη ακμή. Το 1585 όμως πυρπολήθηκε από τους Τούρκους και όσοι μοναχοί γλίτωσαν από τη σφαγή, σκόρπισαν στα γύρω βουνά. Η μονή ξαναλειτούργησε το 1600 και πάλι όμως ήταν στο στόχαστρο. Μετά από σεισμό που έγινε εκείνη τη περίοδο, υπέστη αλλεπάληλες καταστροφές και λεηλασίες από τους Τούρκους, ενώ το 1770 από τους Αλβανούς. Νωρίτερα το 1689 είχε μεταφερθεί στη σημερινή της θέση από τον ηγούμενο Ευγένιο. Στην επανάσταση του 1821 συνέβαλε σημαντικά, προσφέροντας χρήματα και τρόφιμα. Το 1826 πυρπολήθηκε από τον Ιμπραήμ, αλλά οι μοναχοί είχαν προλάβει να την εγκαταλείψουν, σώζοντας και πολλά από τα πολύτιμα κειμήλιά της. Ανοικοδομήθηκε το 1828 με την προσθήκη τρίτου καθολικού, αλλά καταστράφηκε πάλι το 1844 από σεισμό και ανοικοδομήθηκε το 1850. Τότε κτίστηκε και ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, που βρίσκεται στον περίβολο του μοναστηριού.

Τελευταία μεγάλη καταστροφή υπέστη από τους Γερμανούς το 1943. Αφού κάψανε τα Καλάβρυτα και στκότωσαν όλους τους εφήβους και άνδρες κατοίκους του χωριού, στη συνέχεια πυρπόλησαν το μοναστήρι και όσοι μοναχοί βρισκόταν εκεί βρήκαν ένδοξο θάνατο αφού φονεύθηκαν κάτω από τον ιστορικό πλάτανο ο οποίος βρίσκεται στο περίβολο του ναού. Η ανοικοδόμησή της Μονής ήθρε αργότερα γύρω στο 1950 με την εποπτεία του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Ορλάνδου.

Το συγκρότημα περικλείεται από τις πτέρυγες των κελιών που σχηματίζουν περίβολο. Στο κέντρο του βρίσκεται το νεότερο καθολικό, που ανήκει στον τύπο της βασιλικής με τρούλο, ενώ δεξιά της κύριας εισόδου του περιβόλου, το καθολικό του 17ου αιώνα, που είναι αγιορείτικου τύπου, δηλαδή μονόκλιτο, με τρεις κόγχες και τρούλο.

Η μονή διαθέτει πλούσια βιβλιοθήκη με σπάνια βιβλία και έγγραφα. Εκεί υπάρχουν 3.000 έντυπα, με το αρχαιότερο να χρονολογείται από το 1502. Υπάρχει επίσης εντυπωσιακό μουσείο με μοναδικά κειμήλια από την ελληνική επανάσταση. Μεταξύ αυτών, το ξακουστό λάβαρο που ύψωσε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός κηρύττοντας την Επανάσταση του 1821 το οποίο αποτέλεσε και την πρώτη σημαία του Ελληνικού Έθνους, ένα Ευαγγέλιο με διαμάντια, δώρο της αυτοκράτειρας Αικατερίνης της Ρωσίας, και τα άμφια του Παλαιών Πατρών Γερμανού.

[blockquote style=”3″]Διαβάστε ακόμη: Τα Μαρτυρικά Καλάβρυτα της Αχαϊας – Τι γιορτάζουμε την 25η Μαρτίου[/blockquote]

Επίσης, διαθέτει λείψανα αγίων και την κάρα του Αγίου Αλεξίου, πολιούχου των Καλαβρύτων, δωρεά του αυτοκράτορα Μανουήλ Παλαιολόγου το 1398.  Υπάρχουν επίσης, η κάρα του Αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος και λείψανα του Αγιου Παντελεήμονος, της Αγίας Παρασκευής, των Αγίων Αναργύρων κ.α.. Στη μονή υπάρχει επίσης ο Επιτάφιος του 1754 κεντημένος στη Σμύρνη, η εικόνα του Αγίου Γεωργίου κεντημένη στην Κωνσταντινούπολη,

Η μονή είναι ανδρική και πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου.