Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο, τα ελεγκτικά όργανα του ΣΕΠΕ, ΙΚΑ ή άλλων αρμοδίων υπηρεσιών, κατά τους ελέγχους τους στις επιχειρήσεις, να διαπιστώνουν παροχή εργασίας,  από συγγενικά πρόσωπα του εργοδότη ή από μέλη της εταιρείας ή του διοικητικού συμβουλίου της εταιρείας.

Πότε όμως η παροχή εργασίας, από συγγενείς του εργοδότη, μπορεί να θεωρηθεί εξαρτημένη σχέση εργασίας, οπότε σε περίπτωση που δεν έχει δηλωθεί, ο εργοδότης κινδυνεύει με υψηλά πρόστιμα για αδήλωτη εργασία και πότε όχι;

Σε εσωτερικό έγγραφό του και για την ενιαία αντιμετώπιση τέτοιων θεμάτων, το ΣΕΠΕ, εξέδωσε σχετικές οδηγίες προς τα ελεγκτικά του όργανα.

Δεδομένου ότι στην νομοθεσία δεν υπάρχει ρητή πρόβλεψη σε ποιες περιπτώσεις και υπό ποιες προϋποθέσεις οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα περί σύμβασης εξαρτημένης εργασίας εφαρμόζονται και κατά την παροχή εργασίας από συζύγους και λοιπούς συγγενείς, ανακύπτουν συχνά ζητήματα όσον αφορά την υποχρέωση δήλωσης της συγκεκριμένης απασχόλησης σε πίνακα προσωπικού. Ελλείψει σχετικής νομοθεσίας, το εν λόγω ζήτημα αντιμετωπίζεται υπό το πρίσμα τόσο των κατά καιρούς νομολογιακών αποφάσεων όσο, κυρίως, βάσει των γενικών προϋποθέσεων υπαγωγής στην ασφάλιση των επιμέρους περιπτώσεων.

Στο παραπάνω πλαίσιο διακρίνουμε τις ακόλουθες περιπτώσεις:

α) Απασχόληση συγγενών σε ατομική επιχείρηση

Κατά την ασφαλιστική νομοθεσία, τα πρόσωπα που παρέχουν εργασία εντός των ορίων της χώρας κατά κύριο επάγγελμα σε εργοδότες που έχουν ατομική επιχείρηση και με τους οποίους είναι σύζυγοι, ή συγγενείς πρώτου και δευτέρου βαθμού συγγένειας, δεν υπάγονται στην αυτοδίκαιη ασφάλιση του νόμου, εφόσον για την εργασία τους αυτή δεν υπάγονται υποχρεωτικά ή προαιρετικά στην ασφάλιση άλλου φορέα κύριας ασφάλισης (παρ. 2 άρθρου 1 του Ν. 4075/2012, παρ. 1 άρθρου 1 του Ν. 1759/88, άρθρο 2 του Α.Ν. 1846/1951). Συνεπώς, εφόσον ο Επιθεωρητής Εργασίας διασταυρώσει μέσω σχετικών στοιχείων οποιουδήποτε είδους συγγένεια εξ αίματος σε ευθεία ή σε πλάγια γραμμή (γονείς, τέκνα, αδέλφια) ή συζυγική σχέση, θα καταγράψει στο δελτίο ελέγχου τη διαπίστωση της συγκεκριμένης απασχόλησης συγγενούς, χωρίς να προβεί σε περαιτέρω ενέργειες όσον αφορά το εν λόγω πρόσωπο.

β) Απασχόληση συγγενών σε εργοδότη νομικό πρόσωπο

Όταν, ωστόσο, εργοδότης είναι νομικό πρόσωπο, οφείλει να ασφαλίζει υποχρεωτικά και αυτοδίκαια κάθε εργαζόμενο σε αυτό ανεξάρτητα τυχόν συγγενικής σχέσης με πρόσωπο που συμμετέχει με μεγάλα ποσοστά στο κεφάλαιο ή στη διοίκηση της εταιρείας (πχ. Πρόεδρος ή μέλος του Δ.Σ. μιας Α.Ε., νόμιμος εκπρόσωπος σε Ε.Π.Ε. ή Ι.Κ.Ε., εταίρος σε Ο.Ε. ή Ε.Ε. κλπ) και η απασχόληση αυτή θα πρέπει να δηλώνεται υποχρεωτικά σε ισχύοντα πίνακα προσωπικού. Συνεπώς, οι συγκεκριμένες περιπτώσεις περιλαμβάνονται σαφώς στο πλαίσιο παροχής εξαρτημένης εργασίας οι οποίες θα πρέπει να είναι καταγεγραμμένες σε ισχύοντα πίνακα προσωπικού.

γ) Απασχόληση Εταίρων – Μελών ΔΣ εταιρειών

Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 741 και 742 παράγραφος 1, 361 και 648 κ. επόμ. ΑΚ συνάγεται ότι σύμβαση εταιρίας υπάρχει όταν καθένας από τους συμβαλλομένους αναλαμβάνει την υποχρέωση καταβολής ορισμένης εισφοράς, που μπορεί να συνίσταται και σε παροχή της προσωπικής του εργασίας, και όλοι επιδιώκουν δια της συνεργασίας μεταξύ τους κοινό σκοπό και ιδίως οικονομικό.

Όμως, τόσο η θεωρία όσο και η δικαστηριακή νομολογία δέχονται ότι ο εταιρικός δεσμός που υπάρχει ανάμεσα στους εταίρους δεν αποκλείει, παράλληλα προς αυτόν, τη σύναψη, μεταξύ ενός από τους συνεταίρους και του εκπροσώπου της εταιρίας, σύμβασης εξαρτημένης εργασίας με την οποίαν ο πρώτος προσλαμβάνεται ως υπάλληλος για να προσφέρει, αντί μισθού, εργασία που δεν περιλαμβάνεται στην εταιρική του εισφορά (ΑΠ 180/2000, ΑΠ 1147/2004).

Τόσο η θεωρία όσο και η δικαστηριακή νομολογία δέχονται ότι καταρχήν οι διευθύνοντες σύμβουλοι, οι διοικητές, τα μέλη του Δ.Σ. κλπ Ανωνύμων Εταιρειών, δεν συνδέονται με τις εταιρείες αυτές με σχέση εξαρτημένης εργασίας, επειδή θεωρούνται ότι είναι όργανα του νομικού προσώπου της εταιρείας και ασκούν ιδία εξουσία και καθήκοντα. Συνεπώς, η σχέση τους διέπεται βασικά από τις διατάξεις πού ρυθμίζουν τη λειτουργία της εταιρείας (πχ. καταστατικό) και συμπληρωματικά εφαρμόζονται οι διατάξεις περί εντολής, αντιπροσώπευσης, πληρεξουσιότητας. Ωστόσο, ορισμένες φορές συμβαίνει μέλη Δ.Σ., πέραν από τα καθήκοντα που εκτελούν βάσει της ως άνω ιδιότητάς τους, να απασχολούνται για λογαριασμό της εταιρείας και ως υπάλληλοι με σχέση εξαρτημένης εργασίας.

Κατόπιν των ανωτέρω, καθίσταται σαφές ότι οι Επιθεωρητές Εργασίας μπορούν να προβαίνουν στην επιβολή διοικητικών κυρώσεων κατά δέσμια αρμοδιότητα, μόνο σε περιπτώσεις που είναι δυνατή η διαπίστωση ότι στο ίδιο πρόσωπο συρρέουν και οι δύο ως άνω ιδιότητες, όσον αφορά βέβαια στη μη τήρηση της υποχρέωσης δήλωσης της σχέσης εξαρτημένης εργασίας σε ισχύοντα πίνακα προσωπικού, αφού βέβαια ληφθούν υπόψη τυχόν επιμέρους στοιχεία που τεκμηριώνουν την εν λόγω σχέση (πχ. καταστατικό επιχείρησης, απόφαση Δ.Σ. κλπ)