Αναπάντεχο γεγονός στις σχέσεις Εκκλησίας και πολιτείας, καθώς σε μία από τις σημαντικότερες εορτές της ορθοδόξου χριστιανικής πίστεως, στον εορτασμό δηλαδή της Κυριακής της Ορθοδοξίας, για πρώτη φορά από της καθιερώσεως του συγκεκριμένου εορτασμού δεν θα μπορέσουν να παραστούν οι εκπρόσωποι της πολιτείας, με προεξάρχουσα την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Κι αυτό διότι η Διαρκής Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος αποφάσισε όπως η Λειτουργία της Κυριακής της Ορθοδοξίας τελεστεί, αντί της Μητρόπολης των Αθηνών, όπου κατά παράδοση παρευρίσκεται η πολιτική ηγεσία της πολιτείας, στην Ιερά Μονή Πετράκη. Πρόκειται για αντίδραση της Εκκλησίας στη θέσπιση του γάμου μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη εορτή καθιερώθηκε σε ανάμνηση της αποκατάστασης την περίοδο της βυζαντινής αυτοκρατορίας των ιερών εικόνων μετά την ήττα των εικονοκλαστών και το τέλος της Εικονομαχίας. Βεβαίως -όπως θα δούμε παρακάτω- από τον πρώτο εορτασμό στην Κωνσταντινούπολη έμειναν και στους επόμενους εορτασμούς μέχρι σήμερα οι αναθεματισμοί των εικονομάχων, τους οποίους μάλιστα συνέστησε να σταματήσουν ο εκλιπών πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος!

Ο εορτασμός της Κυριακής της Ορθοδοξίας

Ιστορικώς στη χώρα μας ο εορτασμός της Κυριακής της Ορθοδοξίας καθιερώθηκε επί βασιλείας του Γεωργίου Α’, το 1863, με την ιδιαιτερότητα ότι προσερχόταν ο βασιλεύς στη Μητρόπολη των Αθηνών όχι μόνο για να παραστεί στη Λειτουργία, αλλά και για να απαγγείλει το Σύμβολο της Πίστεως. Οι εορτασμοί συνεχίστηκαν, με τη διαφορά ότι από της Μεταπολιτεύσεως μέχρι σήμερα τη θέση του βασιλέως έχει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Η απόφαση της Ιεράς Συνόδου να μην τελεστεί ο εορτασμός στη Μητρόπολη, οπότε και δεν θα παραστεί η πολιτική ηγεσία της πολιτείας, παίρνει μεγαλύτερες ακόμα διαστάσεις από το γεγονός ότι η σχετική παράδοση με όλο το τυπικό της δεν διακόπηκε ούτε κατά τη γερμανική κατοχή! Κατά συνέπεια, για πρώτη φορά ο ανώτατος άρχων, και στην προκειμένη περίπτωση η κ. Σακελλαροπούλου, δεν θα εκφωνήσει το Σύμβολο της Πίστεως. Ενδεχομένως στην περίπτωση αυτή το «Πιστεύω» να το πει το εκκλησίασμα εν χορώ.

Το εθιμοτυπικό

Επειδή έγινε αναφορά στα χρόνια της Κατοχής, υπό την έννοια ότι ούτε εκείνη την περίοδο διακόπηκε η τέλεση της Λειτουργίας στη Μητρόπολη των Αθηνών, υπενθυμίζουμε ότι τα χρόνια εκείνα Αρχιεπίσκοποι Αθηνών και Πάσης Ελλάδος ήταν οι Δαμασκηνός -δύο φορές- και Χρύσανθος. Τα χρόνια εκείνα και μέχρι το 1949 είχαμε στην Ελλάδα διάφορες κυβερνήσεις, οι επικεφαλής των οποίων -εφόσον η θητεία τους συνέπιπτε με τον εορτασμό της Κυριακής της Ορθοδοξίας- συμμετείχαν με την παρουσία τους στον εορτασμό.

Από το 1949 έως το 1956 Αρχιεπίσκοπος ήταν ο Σπυρίδων, οπότε στους εορτασμούς μετείχε βεβαίως ο βασιλεύς Παύλος και εκ της πολιτικής ηγεσίας, αναλόγως του ποια κυβέρνηση ήταν στα πράγματα, οι Πλαστήρας, Παπάγος και Κωνσταντίνος Καραμανλής.

Τον Σπυρίδωνα διαδέχτηκαν κατά σειράν οι Δωρόθεος Θεόκλητος Β’ και Ιάκωβος Γ’ µέχρι το 1962. Βασιλέας παρέµενε ο Παύλος και κυβερνήσεις είχαµε του Κωνσταντίνου Καραµανλή. Νέος Αρχιεπίσκοπος από το 1962 µέχρι το 1967 ήταν ο Χρυσόστοµος Β’, ο οποίος εξαναγκάστηκε σε παραίτηση όταν εκδηλώθηκε η στρατιωτική δικτατορία. Μέχρι το 1964, όταν και πέθανε, βασιλιάς ήταν ο Παύλος, τον οποίο διαδέχτηκε ο Κωνσταντίνος. Κυβέρνηση, δε, είχαµε της Ενώσεως Κέντρου υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου.

Τον Χρυσόστοµο διαδέχτηκε ο Ιερώνυµος, ο οποίος όµως παραιτήθηκε µετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και το πραξικόπηµα Ιωαννίδη της 25ης Νοεµβρίου του 1973. Να σηµειώσουµε ότι είχε προηγηθεί στις 23 Μαΐου του 1973 το βασιλικό κίνηµα, που έδωσε την ευκαιρία στο στρατιωτικό καθεστώς να προχωρήσει στην κατάργηση της µοναρχίας. Ανακοινώθηκε η προκήρυξη δηµοψηφίσµατος για την αλλαγή του πολιτεύµατος και προσωρινός Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας ανέλαβε ο Γεώργιος Παπαδόπουλος. Οταν ανατράπηκε από τον Ιωαννίδη, Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας ανέλαβε ο Φαίδων Γκιζίκης, ο οποίος ήταν αυτός που παρέδωσε την εξουσία στον Κωνσταντίνο Καραµανλή µετά την πτώση της δικτατορίας.

Μέχρι σήµερα, από της αποκαταστάσεως της ∆ηµοκρατίας είχαµε στην κεφαλή της Εκκλησίας της Ελλάδος τρεις ιεράρχες. Τον Σεραφείµ, ο οποίος παρέµεινε στην Αρχιεπισκοπή µέχρι της κοιµήσεώς του, το 1998. Τον Χριστόδουλο, που ήταν επικεφαλής της Εκκλησίας για µία δεκαετία µέχρι της κοιµήσεώς του, το 2008. Τον Χριστόδουλο διαδέχτηκε ο Ιερώνυµος Β’ . Οι Αρχιεπίσκοποι αυτοί εγνώρισαν ως Προέδρους της ∆ηµοκρατίας τον Μιχαήλ Στασινόπουλο, τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, τον Κωνσταντίνο Καραµανλή (δύο φορές), τον Χρήστο Σαρτζετάκη, τον Κωστή Στεφανόπουλο, τον Κάρολο Παπούλια, τον Προκόπη Παυλόπουλο και την Κατερίνα Σακελλαροπούλου.

Πρωθυπουργούς κατά τη θητεία τους είχαν τον Κωνσταντίνο Καραµανλή, τον Ανδρέα Παπανδρέου, τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τον Κωνσταντίνο Σηµίτη, τον Κώστα Καραµανλή, τον Γιώργο Παπανδρέου, τον Λουκά Παπαδήµο, τον Αντώνη Σαµαρά, τον Αλέξη Τσίπρα και τον Κυριάκο Μητσοτάκη.

Θα πρέπει ιδιαιτέρως να επισηµανθεί, για λόγους ιστορικούς, ότι ως Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας ο Κωστής Στεφανόπουλος είχε αντιδράσει στο περιεχόµενο της Λειτουργίας της Κυριακής της Ορθοδοξίας, αναφέροντας σε δήλωσή του ότι «oι αναθεµατισµοί κ.λπ. κατά των Ελλήνων», πoυ ψάλλoνται κάθε χρόνo στις ορθόδoξες εκκλησίες την Kυριακή της Oρθoδoξίας, «πρέπει να παραλείπονται». Πάντως, στις 8 Μαρτίου του 2009 στον εορτασµό της Κυριακής της Ορθοδοξίας, στον οποίο είχε παρευρεθεί ο Κάρολος Παπούλιας, ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυµος δεν διάβασε το κείµενο των επτά Αναθεµατισµών, που διαβαζόταν κάθε χρόνο µέχρι το 2008 από το 787 µ.Χ., οπότε το είχε καθιερώσει η Οικουµενική Σύνοδος της Νίκαιας. Είχε σπάσει µια παράδοση 1.221 χρόνων.

Αυτοπροστατευτική

Με αφορµή την απόφαση της Ιεράς Συνόδου και το απρόβλεπτο γεγονός που προκάλεσε σε σχέση µε το έθιµο που επί έτη ετηρείτο, ο επικοινωνιολόγος Σωτήρης Τζούµας, που γνωρίζει τα εκκλησιαστικά πράγµατα, καθότι έχει διατελέσει σύµβουλος επικοινωνίας του µακαριστού Χριστόδουλου, αλλά και διευθυντής του Ραδιοφωνικού Σταθµού της Εκκλησίας, έκανε την εξής ενδιαφέρουσα παρατήρηση:

«∆εν νοµίζω ότι είναι τόσο προς την Πρόεδρο της ∆ηµοκρατίας όσο είναι αυτοπροστατευτική η απόφαση που έλαβε η Εκκλησία, για να αποφύγει γεγονότα και εξελίξεις τα οποία θα αµαύρωναν τη συγκεκριµένη µέρα. Για παράδειγµα, µέσα στον µητροπολιτικό ναό θα µπορούσε να συµβεί µια αποδοκιµασία ή ένα γεγονός που θα τους έφερνε όλους σε δύσκολη θέση. Το γεγονός ότι δεν εορτάζεται η Κυριακή της Ορθοδοξίας κατά την παράδοση από τον 9ο αιώνα και µετά, η οποία δεν διεκόπη ούτε την εποχή της γερµανικής κατοχής, σηµαίνει ότι η Εκκλησία αποφάσισε αυτό να το γιορτάσει σε “στενό οικογενειακό κύκλο”, χωρίς να φέρει σε δύσκολη θέση τους πολιτειακούς και πολιτικούς παράγοντες. Το έκανε κυρίως για τον εαυτό της». Για να καταλήξει µε µια παρατήρηση «που έχει µέλλον»: «Το γεγονός ότι η Εκκλησία γιορτάζει µε αυτόν τον τρόπο την Κυριακή της Ορθοδοξίας είναι ένας άτυπος διαχωρισµός Εκκλησίας – κράτους».

*Δημοσιεύθηκε στα «Παραπολιτικά»