Το Βραβείο Templeton 2025 στον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο

Το Βραβείο Templeton, ένα από τα πιο αναγνωρισμένα διεθνώς βραβεία στον χώρο του πνεύματος, έχει καθιερωθεί από το 1972 για να τιμά προσωπικότητες που γεφυρώνουν πίστη και επιστήμη, συμβάλλοντας στη βαθύτερη κατανόηση του κόσμου και της ανθρώπινης ύπαρξης.

Έχει απονεμηθεί σε προσωπικότητες όπως η Μητέρα Τερέζα, ο Δαλάι Λάμα, ο Ντέσμοντ Τούτου και ο καθηγητής Francis Collins. Φέτος, η υψηλή αυτή διάκριση απονεμήθηκε για πρώτη φορά σε Προκαθήμενο Ορθοδόξου Εκκλησίας, τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, σε αναγνώριση του πρωτοποριακού έργου του στην περιβαλλοντική ηθική και τον διαθρησκειακό διάλογο.

«Ο Θεός που έπλασε τα άστρα και τον άνθρωπο είναι ο ίδιος που θλίβεται όταν ένα κοράλλι λευκαίνει ή ένα παιδί δεν μπορεί να ανασάνει», δήλωσε ο Πατριάρχης, επισημαίνοντας ότι το Βραβείο ανήκει όχι σε εκείνον προσωπικά, αλλά στο οικουμενικό όραμα που υπηρετεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο εδώ και δεκαετίες. Θύμισε ότι ήδη από το 1989, με πρωτοβουλία του προκατόχου του, μακαριστού Δημητρίου, η 1η Σεπτεμβρίου θεσπίστηκε ως ημέρα προσευχής για την προστασία της δημιουργίας.

Ο Πατριάρχης τόνισε την ανάγκη επανένωσης επιστήμης και πίστης, που επί αιώνες πορεύτηκαν χωριστά:«Όταν βλέπω έναν φυσικό να μελετά την επιτάχυνση της τήξης των παγετώνων και έναν θεολόγο να διαβάζει “τους στεναγμούς της κτίσης” κατά τον Απόστολο Παύλο, βλέπω δύο ανθρώπους που διαβάζουν το ίδιο βιβλίο σε διαφορετικές γλώσσες».

Παράλληλα, ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν δίστασε να ασκήσει καίρια αυτοκριτική προς τη θρησκευτική σφαίρα, στηλιτεύοντας τις παθογένειες που συχνά συνοδεύουν τον πνευματικό λόγο όταν αυτός αποσυνδέεται από την πραγματικότητα. Αναφέρθηκε με παρρησία στη θλιβερή προσκόλληση ορισμένων θρησκευτικών κύκλων σε θεωρίες συνωμοσίας, ειδικά κατά την διάρκεια της πανδημίας (Covid), όπου η επιστημονική γνώση αντικαταστάθηκε από ιδεολογικά στερεότυπα και προκαταλήψεις, οδηγώντας σε πνευματικό αναλφαβητισμό και πρακτική ανευθυνότητα.

Στο ίδιο πνεύμα, κατήγγειλε την υποκρισία εκείνων που αρκούνται σε “λόγια πίστεως”, χωρίς να μεταφράζουν τη θεολογία σε πράξη, απονευρώνοντας έτσι την ουσία της πνευματικής ζωής. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στη βαθιά διασύνδεση μεταξύ καταναλωτικής απληστίας και περιβαλλοντικής καταστροφής. Όπως τόνισε, όταν ο άνθρωπος αδιαφορεί για τον πλησίον του, είναι αναπόφευκτο να αδιαφορήσει και για τη Γη που τους φιλοξενεί.

Απέναντι σε αυτή την κρίση νοήματος και μέτρου, ο Πατριάρχης πρόβαλε ως εναλλακτική πρόταση ζωής την ασκητική στάση — όχι ως μορφή στέρησης ή άρνησης της ύλης, αλλά ως πηγή χαράς, μέτρου και απελευθέρωσης. Η άσκηση, όπως την κατανοεί η ορθόδοξη παράδοση, δεν συνιστά καταπίεση αλλά απεγκλωβισμό από τον φαύλο κύκλο του υπερκαταναλωτισμού. Είναι, όπως είπε χαρακτηριστικά, μια “χαρούμενη πειθαρχία” που θεραπεύει το τραύμα της υπερβολής και επαναφέρει την αρμονία τόσο στην ψυχή όσο και στο φυσικό περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο, η άσκηση γίνεται εργαλείο οικολογικής δικαιοσύνης και υπαρξιακής ανάτασης.

Ιδιαίτερη συγκίνηση προκάλεσε η αναφορά του στους νέους, που ζουν —όπως είπε— «με υπαρξιακό άγχος απέναντι στο περιβάλλον», με τον Πατριάρχη να το χαρακτηρίζει αυτό ως «ηθική αποτυχία και πνευματική κρίση» των μεγαλυτέρων.

Στον λόγο του ανέδειξε και τη θεολογική προϋπόθεση της ολιστικής θεώρησης: πως δεν μπορεί να υπάρξει προστασία του περιβάλλοντος χωρίς ταυτόχρονη επιδίωξη κοινωνικής δικαιοσύνης. «Δεν μπορούμε να θεραπεύσουμε τον πλανήτη χωρίς να θεραπεύσουμε τις μεταξύ μας σχέσεις. Η περιβαλλοντική και η κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι ξεχωριστοί αγώνες, αλλά το ίδιο κάλεσμα προς την πληρότητα και την ισορροπία της ζωής», τόνισε.

Και κατέληξε: «Η γη στενάζει, αλλά και ελπίζει. Το ερώτημα είναι αν θα συμμετάσχουμε στο τραγούδι του πόνου της ή στον ύμνο της ευγνωμοσύνης της».